سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ۳۲ کشور در سراسر جهان غرب را در یک توافق‌نامه قدرتمند امنیت جمعی متحد می‌کند.

این سازمان که در دوره جنگ سرد در سال ۱۹۴۹ تاسیس شد، از آغاز به چشم نیرویی مقابل مسکو دیده شده است‌ــ و در بسیاری جنبه‌ها همچنان به این نقش ادامه می‌دهد.

اما در حالی که جنگ اوکراین به پایان احتمالی نزدیک می‌شود، اعضای قدرتمند ناتو به‌صورت علنی در مورد تعهدشان به این سازمان ابراز تردید کرده‌اند.

فریدریش مرتس، فردی که قرار است صدراعظم بعدی آلمان شود، پس از پیروزی‌اش در انتخابات به‌سرعت آینده ناتو را زیر سوال برد. این سیاستمدار که پیش‌تر یک آتلانتیک‌گرای متعهد محسوب می‌شد اکنون موضعی قاطع مقابل لفاظی ترامپ درباره اروپا اتخاذ کرده و برای روابط قوی‌تر در قاره اروپا تمایل نشان داده است.

مرتس در مناظره‌ای در روز یکشنبه گفت ممکن است در نشست ناتو در ماه ژوییه حتی در مورد این سازمان «در قالب کنونی‌اش» صحبت نشود. او در ادامه افزود این پرسش برایش مطرح است که «آیا باید توان دفاعی مستقل اروپا را بسیار سریع‌تر ایجاد کنیم یا نه».

او گفت: «هرگز فکر نمی‌کردم که مجبور شوم چنین حرفی را در یک برنامه تلویزیونی بزنم، اما پس از سخنان دونالد ترامپ در هفته گذشته... روشن است که این دولت اهمیت چندانی به سرنوشت اروپا نمی‌دهد.»

او تاکید کرد: «اولویت بی‌قیدوشرط من تقویت اروپا در سریع‌ترین زمان ممکن خواهد بود، تا بتوانیم، گام به گام، واقعا به استقلال از آمریکا دست پیدا کنیم.»

ناتو پس از آمریکا؟

این ارسال پیامی قدرتمند به دونالد ترامپ درآستانه پیروزی حزب مرتس بود. اما رهبر آمریکا نیز به شیوه خود شروع به زیر سوال بردن آینده ناتو کرد.

رئیس‌جمهوری آمریکا اندکی پس از آغاز دومین دوره ریاست‌جمهوری‌اش‌ــ پس از یک دوره کنار گذاشته شدن‌ــ گفت که می‌خواهد ببیند تمام کشورهای عضو ناتو هزینه دفاعی‌شان را به رقم پنج درصد تولید ناخالص داخلی برسانند. او همچنین کشورهای اروپایی را به‌ این دلیل که در جریان حمله روسیه به اوکراین، در کمک‌های نظامی به اوکراین کمتر از آمریکا هزینه کرده‌اند آماج انتقاد قرار داد.

ترامپ با کنار گذاشتن رویکرد سلفش، جو بایدن، به‌سرعت همکاری با مقام‌های روسیه برای دستیابی به «توافق صلح» و پایان درگیری در خاک اوکراین را آغاز کرد. دولت او اعلام کرد که کشورهای اروپایی باید در چارچوب هرگونه تلاش برای برقراری صلح نیرو اعزام کنند، اما سربازان آمریکایی به آن‌ها ملحق نخواهند شد.

پیت هگست، وزیر دفاع جدید آمریکا، پیش‌تر در ماه جاری به خبرنگاران توضیح داد که دلیل چنین تصمیمی این است که این کار یک ماموریت غیرناتو تلقی می‌شود، و ذیل ماده ۵ که امنیت جمعی کشورهای متحد را تضمین می‌کند، قرار نمی‌گیرد.

برای برخی رهبران، این سخنان به مسیر مشخصی اشاره دارد: اروپا به‌زودی در ناتو تنها خواهد بود. در واقع، این اتفاق شاید همین حالا رخ داده باشد.  

درخواست‌ها برای «ارتش اروپا»

مرتس روز جمعه در صحبت با رسانه ملی آلمان گفت: «ما باید خود را برای این احتمال آماده کنیم که دونالد ترامپ دیگر به تعهد بی‌قیدوشرط دفاع مشترک ناتو پایبند نباشد.»

او افزود: «به همین دلیل، از نظر من، حیاتی است که اروپایی‌ها نهایت تلاش ممکن را به کار گیرند تا اطمینان حاصل کنند که ما دست‌کم قادریم به‌تنهایی از قاره اروپا دفاع کنیم.»

صدراعظم احتمالی آلمان مدت‌ها است که حامی ایده «ارتش اروپا» بوده، مفهومی که اکنون به‌سرعت در حال جلب حمایت بیشتر است.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، در بیانیه‌ای که پیش‌تر در ماه فوریه در نشست امنیتی مونیخ ارائه داد، خواستار ایجاد چنین ارتشی شد، و این بحث را مطرح کرد که «آمریکا ممکن است در مسائلی که اروپا را تهدید می‌کند به اروپا پاسخ منفی بدهد» زیرا «ایام قدیم به پایان رسیده است».

سایر رهبران همچنان بر ضرورت اتحاد مقابل تجاوز روسیه تاکید دارند. سر کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، گفت «در صورت لزوم»، آماده است نیروهای بریتانیایی را در خاک اوکراین مستقر کند. با این حال، او بعدا از درخواست‌های ترامپ برای افزایش هزینه دفاعی اعضای ناتو حمایت کرد.

با وجود این، استارمر اضافه کرد که این اقدام باید با ادامه حمایت آمریکا همراه باشد، و گفت: «تضمین امنیتی برای صلح پایدار ضروری است، زیرا فقط آمریکا می‌تواند پوتین را از حمله مجدد بازدارد.»

ناتو چیست؟

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را ۱۲ کشور در سال ۱۹۴۹ تاسیس کردند تا با تهدید اتحاد جماهیر شوروی علیه امنیت اروپا در دوران جنگ سرد مقابله کنند.

از زمان امضای پیمان واشینگتن در ۷۵ سال پیش، تعداد اعضای ناتو افزایش یافته است و اخیرا، پس از پیوستن سوئد در سال گذشته که از تهاجم فزاینده روسیه نگران بود، به ۳۲ کشور رسیده است.

ضمانت امنیت جمعی ناتو‌ــ ماده ۵ پیمان‌ــ اساس اعتبار این سازمان است. این تعهد سیاسی همه کشورهای عضو است تا به کمک هر عضوی بیایند که به حاکمیت یا تمامیت ارضی‌اش حمله شده باشد. اوکراین واجد شرایط این معیارها است، اما فقط شریک ناتو محسوب می‌شود و عضو این سازمان نیست.

درهای ناتو به روی هر کشور اروپایی که مایل به پیوستن باشد و بتواند الزامات و تعهدات را برآورده کند، باز است. مسئله مهم این است که ناتو تصمیم‌هایش را بر اساس اجماع می‌گیرد، بنابراین هر عضو دارای حق وتو است.

آمریکا بسیار بیش از هر متحد دیگری برای دفاع هزینه می‌کند و از نظر قدرت نظامی بسیار برتر از سایر شرکا است. این بدان معنا است که اغلب قدرتمندترین عضو ناتو تلقی می‌شود.

فعالیت روزمره ناتو تحت نظر مارک روته، دبیرکل این سازمان و نخست‌وزیر سابق هلند، است.

مقام‌ ارشد غیرنظامی ناتو ریاست جلسات تقریبا هفتگی سفیران را در شورای آتلانتیک شمالی در مقر این سازمان در بروکسل بر عهده دارد. او همچنین سایر جلسات «شورای آتلانتیک شمالی» در سطح وزرا و نشست‌های سران کشورها و دولت‌ها را مدیریت می‌کند.

ستاد فرماندهی نظامی ناتو در نزدیکی بروکسل، در شهر مونس در بلژیک مستقر است. این مرکز را همیشه یک افسر ارشد آمریکایی مدیریت می‌کند. فرمانده عالی نیروهای متحد ناتو در اروپا در حال حاضر ژنرال ارتش کریستوفر کاوولی است.

اعضای فعلی ناتو عبارت‌اند از:

آلبانی (۲۰۰۹)

بلژیک (۱۹۴۹)

بلغارستان (۲۰۰۴)

کانادا (۱۹۴۹)

کرواسی (۲۰۰۹)

جمهوری چک (۱۹۹۹)

دانمارک (۱۹۴۹)

استونی (۲۰۰۴)

فنلاند (۲۰۲۳)

فرانسه (۱۹۴۹)

آلمان (۱۹۵۵)

یونان (۱۹۵۲)

مجارستان (۱۹۹۹)

ایسلند (۱۹۴۹)

ایتالیا (۱۹۴۹)

لتونی (۲۰۰۴)

لیتوانی (۲۰۰۴)

لوکزامبورگ (۱۹۴۹)

مونته‌نگرو (۲۰۱۷)

هلند (۱۹۴۹)

مقدونیه شمالی (۲۰۲۰)

نروژ (۱۹۴۹)

لهستان (۱۹۹۹)

پرتغال (۱۹۴۹)

رومانی (۲۰۰۴)

اسلواکی (۲۰۰۴)

اسلوونی (۲۰۰۴)

اسپانیا (۱۹۸۲)

سوئد (۲۰۲۴)

ترکیه (۱۹۵۲)

بریتانیا (۱۹۴۹)

آمریکا (۱۹۴۹)